Gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus) to bakteria często obecna na skórze i błonach śluzowych człowieka. Może powodować różnego rodzaju zakażenia skórne, takie jak zapalenie mieszków włosowych, czyraki, czy ropnie¹. Gronkowiec skórny jest także przyczyną poważniejszych zakażeń, takich jak zapalenie płuc, zapalenie wsierdzia czy sepsa.

Diagnoza gronkowca skórnego opiera się na badaniu mikrobiologicznym materiału pobranego od pacjenta, a leczenie polega na stosowaniu antybiotyków miejscowych i ogólnych¹. Wiele szczepów gronkowca skórnego jest opornych na działanie niektórych antybiotyków, dlatego dobór leku powinien wynikać z wyniku antybiogramu². Całkowity czas leczenia zakażenia gronkowcem skórnym może trwać od 2 do nawet 6 miesięcy¹.”

Podsumowanie objawów i leczenia gronkowca skórnego:

• Gronkowiec złocisty może wywoływać różne objawy zakażeń skórnych, takie jak zapalenie mieszków włosowych, czyraki czy ropnie.
• Leczenie gronkowca skórnego polega na stosowaniu antybiotyków miejscowych i ogólnych, w zależności od postaci i nasilenia zakażenia.
• Diagnostyka gronkowca skórnego opiera się na badaniu mikrobiologicznym materiału pobranego od pacjenta.

###
Please use the provided text as it is, do not paraphrase or modify it. Also, please use only the HTML tags provided in the instructions.

Czym jest gronkowiec złocisty?

Gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus) jest jednym z najczęstszych bakteryjnych patogenów człowieka. Charakteryzuje się zdolnością do kolonizacji skóry i błon śluzowych. Bakteria wytwarza wiele czynników zjadliwości, które przyczyniają się do wystąpienia objawów chorobowych. Gronkowiec złocisty może powodować zarówno lokalne zakażenia skórne, jak i zakażenia uogólnione, które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta.²

Szczepy MRSA vs szczepy MSSA

Gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus) to bakteria, która dzieli się na dwie grupy szczepów: szczepy oporne na metycylinę (MRSA) i szczepy wrażliwe na metycylinę (MSSA). Szczepy MRSA charakteryzują się opornością na wiele grup antybiotyków, w tym na leki ß-laktamowe, co utrudnia leczenie infekcji wywołanych tym szczepem³.

Natomiast szczepy MSSA są wrażliwe na antybiotyki ß-laktamowe, choć mogą być oporne na inne grupy antybiotyków. Warto zauważyć, że oporność MRSA jest związana z większą zjadliwością tego szczepu, który wytwarza także większą ilość toksyn³.

Epidemiologia zakażeń gronkowcem złocistym

Gronkowiec złocisty jest szeroko rozpowszechniony w środowisku. Szacuje się, że 20-70% populacji zdrowych osób jest skolonizowanych gronkowcem złocistym². Częstość występowania zakażeń gronkowcem złocistym różni się w zależności od populacji. Niektóre grupy pacjentów, takie jak osoby z przerwaną ciągłością tkanek, pacjenci po zabiegach operacyjnych czy osoby z chorobami współistniejącymi, są bardziej narażone na zakażenia gronkowcem złocistym.

Gronkowiec złocisty może prowadzić do wielu postaci klinicznych, takich jak zakażenia skóry i tkanek podskórnych, zapalenie spojówek, bakteriemia i zapalenie wsierdzia, czy zespół wstrząsu toksycznego². Jest również odpowiedzialny za rozległe zapalenie skóry o ciężkim przebiegu, znane jako gronkowaty zespół oparzonej skóry, który najczęściej dotyka noworodki w pierwszych trzech miesiącach życia². Niektóre zakażenia gronkowcem złocistym, takie jak czyraki zlokalizowane na twarzy czy przewlekłe ropnie mnogie w okolicy pach, mogą wymagać interwencji chirurgicznej².

Do celów diagnostycznych gronkowce dzieli się na podstawie zdolności wytwarzania enzymu koagulazy na gatunki koagulazododatnie i koagulazoujemne⁴. Istnieje ponad 30 gatunków gronkowców koagulazoujemnych, które w większości przypadków wywołują zakażenia szpitalne⁴. Dane epidemiologiczne dotyczą przede wszystkim zakażeń związanych z opieką medyczną, takich jak zakażenia miejsca operowanego, z ranami oparzeniowymi, z cewnikiem naczyniowym czy z wszczepionymi protezami⁴.

Istnieje podwyższone ryzyko zakażenia gronkowcem złocistym dla osób po zabiegach chirurgicznych, pacjentów z zaburzeniami odporności oraz dla osób poddawanych długotrwałej antybiotykoterapii⁴. Największe zagrożenie szerzenia się gronkowca złocistego występuje na oddziałach neonatologicznych, intensywnej terapii, zabiegowych i oparzeniowych⁴. Zakażenia inwazyjne, takie jak posocznica i zapalenie wsierdzia, mogą prowadzić do wysokiej śmiertelności⁴. Szczególnie niebezpieczną postacią zakażenia tkanki podskórnej jest martwicze zapalenie powięzi, które wymaga natychmiastowego opracowania chirurgicznego i drenażu⁴.

Warto również wspomnieć, że Staphylococcus aureus wytwarza toksyny, takie jak toksyna wstrząsu toksycznego i eksfoliatyny, które są odpowiedzialne za specyficzne choroby, takie jak wstrząs toksyczny i zespół skóry oparzonej⁴. Enterotoksyny produkowane przez Staphylococcus aureus są z kolei odpowiedzialne za zatrucia pokarmowe, które mogą objawiać się wymiotami, biegunką, bólami brzucha i gorączką⁴.

Wybrane postacie zakażenia skóry wywołane przez gronkowca złocistego

Gronkowiec złocisty może powodować różne postacie zakażeń skórnych. Należą do nich zapalenie mieszków włosowych, które objawia się ropnymi pęcherzykami, czyraki, które są ropnymi guzkami, oraz liszajec pęcherzowy, który charakteryzuje się wystąpieniem pęcherzy wypełnionych treścią ropną.

Źródło:²

Diagnostyka gronkowcowych zakażeń skórnych

Diagnostyka gronkowcowych zakażeń skórnych opiera się na badaniu mikrobiologicznym materiału pobranego od pacjenta. Podstawową metodą diagnostyczną jest badanie mikrobiologiczne pobranego wymazu ze zmian skórnych, ropy lub płynu. Wynik dodatni potwierdza obecność Staphylococcus aureus, w tym gronkowców złocistych. W celu określenia wrażliwości bakterii na antybiotyki, wykonuje się również antybiogram⁴.

Badania diagnostyczne mają na celu wykrycie obecności gronkowca, gdy istnieje podejrzenie zakażenia skóry lub innych dolegliwości. Mogą być konieczne zwłaszcza w przypadku ciężkich zakażeń lub infekcji o niejasnej etiologii⁵.

Laboratoryjne diagnostyka gronkowcowych zakażeń skórnych

Podczas badania mikrobiologicznego, materiał pobrany od pacjenta jest poddawany posiewowi w celu izolacji i identyfikacji Staphylococcus aureus. Najczęściej wykorzystuje się wymazy ze zmian skórnych, ropy lub płynu⁴.

W przypadku zakażeń gronkowcem musi być również wykonany antybiogram. Pozwala on ustalić, które antybiotyki są skuteczne w eliminacji danej szczepu bakterii. Dzięki temu możliwe jest indywidualne dopasowanie terapii antybiotykowej w leczeniu zakażeń gronkowcem złocistym⁴.

W przypadku podejrzenia zakażenia gronkowcem złocistym, niezbędne jest pobranie materiału do badania mikrobiologicznego. Wynik dodatni potwierdza obecność bakterii. Dodatkowo, wykonanie antybiogramu pozwala na indywidualne dopasowanie antybiotyków w leczeniu tej infekcji⁴.

W zakażeniach gronkowcami wymagane są posiewy krwi, które pomagają wykryć obecność bakterii w organizmie i ocenić nasilenie zakażenia. Pobranie wymazów z różnych miejsc na skórze dotkniętej bakterią jest również ważne w celu identyfikacji konkretnego szczepu gronkowca oraz określenia sprawności różnych metod leczenia gronkowcowych zakażeń skórnych⁵.

Diagnostyka gronkowcowych zakażeń skórnych wymaga przeprowadzenia odpowiednich badań mikrobiologicznych. Podstawową metodą jest posiew materiału pobranego od pacjenta, który pozwala na izolację i identyfikację gronkowców. Dodatkowo, wykonanie antybiogramu jest niezbędne w celu dobrania odpowiedniej terapii antybiotykowej. W przypadku podejrzenia zakażenia gronkowcem złocistym, niezbędne jest pobranie materiału do badania mikrobiologicznego, takiego jak wymaz ze zmian skórnych, ropa lub płyn. W ten sposób możliwe jest potwierdzenie obecności bakterii oraz jej wrażliwości na antybiotyki. Pamiętajmy, że tylko odpowiednia diagnostyka i dopasowanie terapii mogą prowadzić do skutecznego leczenia gronkowcowych zakażeń skórnych⁴.

Leczenie gronkowcowych zakażeń skórnych

Leczenie gronkowcowych zakażeń skórnych jest zróżnicowane i zależy od rodzaju i ciężkości infekcji. Istnieje kilka terapeutycznych opcji, które obejmują stosowanie antybiotyków miejscowych oraz ogólnych.

Jednym z podstawowych sposobów leczenia jest stosowanie antybiotyków miejscowych, w postaci kremów, maści lub roztworów. Są one skuteczne w przypadku niewielkich zmian skórnych, takich jak zapalenie mieszków włosowych czy mniejsze czyraki.

W przypadku rozległych zmian skórnych lub powikłań, stosowanie antybiotyków o działaniu ogólnym może być konieczne. Antybiotyki te są podawane doustnie lub dożylnie, aby skutecznie zwalczyć infekcję⁴.

Decyzja o wyborze odpowiedniego antybiotyku powinna być oparta na wyniku antybiogramu, który wskazuje na wrażliwość bakterii na konkretne antybiotyki. Dzięki temu można dobrać leczenie optymalne dla danego pacjenta i zwiększyć szanse na skuteczne zwalczanie zakażenia⁴.

Ważne jest jednak pamiętać, że antybiotyki powinny być zawsze stosowane zgodnie z zaleceniami lekarza. Należy przestrzegać dawek i czasu trwania leczenia, nawet jeśli objawy infekcji ulegną ustąpieniu wcześniej. Przedawkowanie lub przedwczesne przerwanie leczenia może prowadzić do rozwinięcia oporności bakterii na antybiotyki, co znacznie utrudni skuteczne leczenie w przyszłości.

Warto jednak zaznaczyć, że nie wszystkie zakażenia skórne wymagają antybiotykoterapii. Istnieją również domowe sposoby leczenia gronkowcowych zakażeń skórnych, które można stosować jako uzupełnienie terapii farmakologicznej. Należą do nich okłady z ciepłej wody, stosowanie olejku z drzewa herbacianego lub papki z kurkumy. Te naturalne metody mogą mieć działanie łagodzące i przyspieszyć gojenie się ran, ale nie zawsze są skuteczne w zwalczaniu samej infekcji⁶.

Niezależnie od wybranej metody leczenia, istotne jest skonsultowanie się z lekarzem w przypadku podejrzenia gronkowcowego zakażenia skórnego. Jedynie profesjonalna diagnoza i odpowiednie leczenie prowadzone pod kontrolą lekarza mogą zapewnić pełne wyleczenie i uniknięcie powikłań.

Rocznica wieczysta epidemii MRSA – prawdziwa pandemia nadal tylko w świadomości i w fotografiach?

Jednym z problemów związanych z gronkowcem złocistym (MRSA) jest jego zdolność do rozprzestrzeniania się i tworzenia opornych na leczenie szczepów. Istnieje obawa, że epidemia MRSA może przerodzić się w pandemię, czyli szerokie rozprzestrzenienie bakterii na całym świecie. Jednak obecnie epidemia MRSA istnieje głównie tylko w świadomości ludzi i w dokumentach fotograficznych, jak przypomnienie tego, z czym mierzymy się.

MRSA – groźna epidemia czy odległy zagrożenie?

MRSA, czyli oporny na metycylinę gronkowiec złocisty, jest jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia publicznego. Zakażenia MRSA mogą prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie płuc, zapalenie wsierdzia, sepsa i inne zakażenia uogólnione. Według danych statystycznych¹, wewnątrzszpitalne zakażenia MRSA są częste, stanowiąc istotne wyzwanie dla personelu medycznego i systemów ochrony zdrowia. Gronkowiec złocisty ma zdolność tworzenia biofilmu na różnych powierzchniach, co zwiększa oporność na antybiotyki i utrudnia leczenie.

Epidemia MRSA – tylko w świadomości i w fotografiach?

Mimo że istnieje ryzyko rozprzestrzenienia się MRSA na szeroką skalę, obecnie epidemia MRSA nie jest tak powszechna, jak mogłoby się wydawać. Dane statystyczne¹ pokazują, że większość szczepów gronkowca złocistego jest wrażliwa na niektóre antybiotyki, co ułatwia leczenie. Ponadto, odpowiednie środki zapobiegawcze i procedury higieniczne, w tym praktyki kliniczne wymagające zachowania czystości, pomagają w ograniczaniu rozprzestrzeniania się MRSA w szpitalach i placówkach medycznych.

Wyzwania i potrzeby w zwalczaniu epidemii MRSA

Chociaż epidemia MRSA nie rozprzestrzenia się tak dynamicznie, jak niektóre inne choroby zakaźne, pozostaje to ważnym problemem zdrowotnym wymagającym uwagi i działań. Właściwe monitorowanie i raportowanie przypadków MRSA, wdrażanie procedur zapobiegania zakażeniom, a także badania naukowe w zakresie leczenia i zwalczania opornych szczepów są kluczowe dla kontrolowania epidemii gronkowca złocistego. Warto również pamiętać, że MRSA może rozprzestrzeniać się poza środowisko szpitalne, także inicjatywy i edukacja skierowane do społeczeństwa są istotne w ograniczaniu ryzyka zakażeń MRSA w społecznościach.

Podsumowując, MRSA nadal stanowi poważne wyzwanie zdrowotne, ale nie osiągnęło jeszcze statusu pandemii. Właściwe monitorowanie, zapobieganie i leczenie zakażeń MRSA, wraz z edukacją społeczną, pozwolą nam dalej kontrolować rozprzestrzenienie groźnych szczepów gronkowca złocistego. Jednak rocznica epidemii MRSA jest przypomnieniem, że nie możemy lekceważyć tego zagrożenia i musimy nadal podejmować działania w celu jego zwalczania.

Czym jest gronkowiec epidermidis?

Gronkowiec epidermidis (Staphylococcus epidermidis) jest jednym z gronkowców koagulazoujemnych. Kolonizuje skórę i błony śluzowe człowieka, ale nie jest zazwyczaj przyczyną zakażeń. Jednak w określonych warunkach, takich jak obecność ciała obcego, może powodować infekcje, zwłaszcza zakażenia odcewnikowe krwi. Gronkowiec epidermidis ma mniejszy potencjał chorobotwórczy niż gronkowiec złocisty.

Według statystycznych danych, Staphylococcus epidermidis jest blisko powszechny na skórze prawie wszystkich ludzi⁷. Jest on szczególnie niebezpieczny dla osób po przeprowadzonych zabiegach inwazyjnych⁷. Bakteria jest coraz bardziej odporna na antybiotyki, co prowadzi do zagrażających życiu zakażeń pooperacyjnych⁷. Objawy zakażenia Staphylococcus epidermidis mogą obejmować zmiany skórne, złe samopoczucie, ropnie skórne, ból w miejscu zakażenia, owrzodzenia i wykwity podskórne⁷. Dzieci są bardziej narażone na zakażenie Staphylococcus epidermidis z powodu bardziej wrażliwego układu odpornościowego⁷. Zakażenie Staphylococcus epidermidis może prowadzić do chorób takich jak folikulit, egzema i mnogie ropnie u dzieci⁷. Pacjenci z osłabionym układem odpornościowym są narażeni na rozwinięcie zakażeń ogólnoustrojowych (bakteremii) z powodu Staphylococcus epidermidis⁷. Bakteria ta może powodować poważne stany chorobowe, takie jak zapalenie otrzewnej, zapalenie wsierdzia, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, infekcje dróg moczowych, sepsa oraz infekcje kości i szpiku kostnego⁷.

Diagnoza zakażenia Staphylococcus epidermidis obejmuje badania krwi, moczu i analizę tkanki zakażonej skóry lub błon śluzowych⁷. Leczenie Staphylococcus epidermidis często obejmuje stosowanie antybiotyków, z których wankomycyna lub teikoplanina są skuteczne wobec silnie opornych szczepów⁷. Naukowcy zidentyfikowali 61 genów w Staphylococcus epidermidis, które mogą prowadzić do śmiertelnych zakażeń. Bakteria ta może tworzyć biofilmy, które zwiększają odporność na antybiotyki⁷.

Czym jest gronkowiec saprofityczny?

Gronkowiec saprofityczny (Staphylococcus saprophyticus) jest innym gatunkiem gronkowca koagulazoujemnego, który kolonizuje skórę i błony śluzowe człowieka. Jednak jest także przyczyną zakażeń układu moczowego, szczególnie u kobiet. Objawy zakażenia gronkowcem saprofitycznym są podobne do objawów zakażeń gronkowcem złocistym, takich jak zapalenie pęcherza moczowego i pęcherza moczowego⁸.

Jak uniknąć zakażenia gronkowcem złocistym?

Gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus) jest groźnym patogenem, który może powodować różnego rodzaju zakażenia skórne i uogólnione poważne infekcje⁸. Aby uniknąć zakażenia gronkowcem złocistym, należy przestrzegać odpowiednich środków higieny i pielęgnować skórę.

• Pierwszym krokiem w unikaniu zakażenia jest regularne mycie rąk. Często i starannie myjmy ręce mydłem i ciepłą wodą, szczególnie przed jedzeniem i po skontaktowaniu się z osobą zakażoną. Pamiętajmy, że dokładne mycie rąk jest ważnym krokiem w zapobieganiu przenoszenia bakterii z powierzchni na skórę.
• Dbajmy o higienę osobistą. Używajmy osobistych przyborów toaletowych, takich jak ręczniki, szczoteczki do zębów czy golarki. Nie udostępniajmy ich innym osobom, aby uniknąć przenoszenia bakterii.
• Ograniczajmy kontakt z zarażonymi powierzchniami. Unikajmy dotykania zranionej skóry, otwartych ran czy zmian skórnych innych osób. Jeśli mamy uszkodzoną skórę, taką jak zadrapanie czy skaleczenie, starajmy się ją odpowiednio zabezpieczać, np. przykrywając opatrunkiem.
• Ważnym elementem w zapobieganiu zakażeniu gronkowcem złocistym jest również odpowiednia pielęgnacja skóry. Regularne nawilżanie skóry i stosowanie odpowiednich produktów do jej pielęgnacji pomaga w utrzymaniu prawidłowej bariery ochronnej skóry, która chroni przed penetracją bakterii.

W przypadku przebywania w środowisku o podwyższonym ryzyku zakażenia gronkowcem złocistym, np. w szpitalu, warto stosować dodatkowe środki ochrony. Nosić rękawiczki ochronne w miejscach narażonych na zakażenie i stosować się do wytycznych dotyczących higieny określonych dla danego środowiska.

Bakterie gronkowca złocistego mogą przetrwać na suchych powierzchniach przez długi czas⁹. Dlatego ważne jest, aby dbać o czystość i dezynfekować powierzchnie, zwłaszcza w miejscach publicznych, gdzie występuje duże ryzyko zakażenia.

Pamiętajmy, że odpowiednie praktyki higieny i pielęgnacji skóry są kluczowe w zapobieganiu zakażeniu gronkowcem złocistym. Regularne mycie rąk, dbanie o higienę osobistą oraz pielęgnacja skóry to proste, ale skuteczne sposoby, które pomogą nam zachować zdrową i bezpieczną skórę.

Przykładowa tabela:

Podsumowanie objawów i leczenia gronkowca skórnego

Gronkowiec skórny (Staphylococcus aureus) może powodować różne objawy zakażeń skórnych, takie jak zapalenie mieszków włosowych, czyraki, czy ropnie¹⁰. Te infekcje skórne mogą być bolesne i powodować obrzęk, zaczerwienienie oraz gorączkę¹¹. W niektórych przypadkach, zakażenie gronkowcem skórnym może prowadzić do poważniejszych powikłań, takich jak zapalenie wsierdzia, płuc, mieszków włosowych czy powięzi¹⁰. Niektóre z tych powikłań mogą być śmiertelne, zwłaszcza zapalenie wsierdzia i płuc¹⁰.

Leczenie gronkowca skórnego zależy od postaci i nasilenia zakażenia. W leczeniu stosuje się antybiotyki miejscowe, takie jak kremy i maści przeciwbakteryjne¹¹. W przypadku rozległych lub powikłanych infekcji, może być konieczne stosowanie antybiotyków ogólnoustrojowych, zarówno doustnych, jak i dożylnych¹¹.

Podsumowując, gronkowiec skórny może powodować szereg objawów zakażeń skórnych. W celu ustalenia diagnozy i leczenia, zawsze warto skonsultować się z lekarzem¹⁰. W tym przypadku odpowiednie leczenie i postępowanie mogą przynieść ulgę i skrócić czas rekonwalescencji. Pamiętajmy również o dbaniu o higienę, odpowiednią pielęgnację skóry oraz unikaniu bezpośredniego kontaktu z zakażonymi osobami lub przedmiotami, aby zapobiegać rozprzestrzenianiu się infekcji¹¹.

Wniosek

Gronkowiec skórny (Staphylococcus aureus) może powodować różne zakażenia skóry, od zapalenia mieszków włosowych po ropnie i zakażenia uogólnione. Stosowanie odpowiednich środków higieny i pielęgnacja skóry jest kluczowe w zapobieganiu zakażeniu gronkowcem skórnym. Przy podejrzeniu zakażenia gronkowcem skórnym, zaleca się skonsultowanie się z lekarzem w celu diagnozy i leczenia 1

Gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus) jest często obecny u 10-50% populacji ludzkiej jako nosiciel bez objawów chorobowych. Szczepy gronkowców są oporne na antybiotyki, co może utrudniać leczenie 2. Niewłaściwa higiena, zatrudnianie nieprzeszkolonego personelu medycznego oraz niewłaściwa dezynfekcja pomieszczeń sanitarnych są najczęstszymi przyczynami zakażenia gronkowcem 2. Pacjenci zakażeni bakteriami Staphylococcus Aureus mogą ubiegać się o rentę, jeśli zakażenie wpłynęło na ich zdolność do pracy 2. Leczenie gronkowca złocistego może być utrudnione, gdyż u nosicieli mogą występować różne gatunki gronkowca jednocześnie 2

Kolonizacja skóry w atopowym zapaleniu skóry (AZS) przez gronkowca złocistego bez widocznych cech infekcji mieści się w przedziale od 55% do 75%. Bakteria Staphylococcus epidermidis często pojawia się w zlecanych posiewach wykonywanych np. w trądzikach. W 2018 roku Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów alarmował o ogólnokrajowej epidemii wywołanej przez lekooporną pałeczkę Klebsiella pneumoniae NDM-1, gdzie w jednym województwie odnotowano u ponad 2000 pacjentów tę oporną na antybiotyki bakterię 3. Wnioski te mają zastosowanie w zrozumieniu wpływu bakterii skórnych na różne choroby skórne oraz wyzwań związanych z opornością na antybiotyki 3

Linki do źródeł

1. https://www.aptelia.pl/czytelnia/a189-Jak_mozna_zarazic_sie_gronkowcem_skornym_Przyczyny_objawy_leczenie_choroby
2. https://sklep.alablaboratoria.pl/centrum-wiedzy/gronkowiec-zlocisty-zakazenia-skory/
3. https://www.doz.pl/czytelnia/a15653-Gronkowiec_zlocisty_Staphylococcus_aureus__objawy_i_leczenie_zakazenia_gronkowcem
4. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/158226,zakazenia-gronkowcowe
5. https://apteline.pl/artykuly/gronkowiec-w-nosie-na-twarzy-na-skorze-objawy-zakazenia-czy-mozna-je-wyleczyc
6. https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/choroby-skory,gronkowiec-skorny—objawy–diagnostyka–leczenie–jakie-choroby-wywoluje-,artykul,66821360.html
7. https://swiatzdrowia.pl/artykuly/gronkowiec-skorny-objawy-leczenie-badania-co-to-jest-staphylococcus-epidermidis/
8. https://www.allecco.pl/artykuly/gronkowiec-jak-przebiega-zakazenie-objawy-leczenie.html
9. https://www.wapteka.pl/blog/artykul/jakie-sa-objawy-gronkowca-zlocistego-jak-leczyc-gronkowca
10. https://www.e-zikoapteka.pl/artykuly/gronkowiec-zlocisty-objawy-leczenie-mozliwe-powiklania.html
11. https://www.pharmaprofit.pl/artykuly/gronkowiec-objawy-i-leczenie.html

Joanna Wrobel